Երևանի վարչական քարտեզի վրա Պուշկինի փողոցն իր այս ներկա աշխարհագրական դիրքով ձևավորվեց 19-րդ դարի 70-ական թվականներին, երբ քաղաքի նոր նախագծի համաձայն՝ ընթանում էին փողոցների վերակառուցման աշխատանքներ: Այդ ժամանակ Պուշկինի փողոցը կոչվում էր Թարխանովսկայա, այնուհետև խորհրդային կարգերի հաստատումից հետո սկսեց կրել հեղափոխական Բոգդան Կնունյանցի անունը, իսկ 1949-ին, Ալեքսանդր Պուշկինի ծննդյան 150-ամյակի կապակցությամբ, փողոցի՝ մինչև այսօրվա Սախարովի հրապարակ ընկած հատվածը վերանվանվեց բանաստեղծի անունով։

Փողոցի պահպանված հին շենքերից ամենագեղեցիկ և արժեքավոր կառույցն է համարվում Պուշկինի 38 հասցեում գտնվող՝ մեծահարուստ Առաքել Աֆրիկյանի առանձնատունը: Սև տուֆից երկհարկանի շենքը վեր խոյացավ 20-րդ դարի հենց սկզբին՝ ճարտարապետ Վասիլի Միրզոյանի նախագծով: Շինության երկրորդ հարկի արտաքին հարդարանքը առանձնանում է իր արտահայտիչ զարդաքանդակներով և ավանդական պատշգամբներով: Իսկ ահա շենքի ներսում մինչև այժմ էլ դեռ պահպանվել են ուշագրավ գեղարվեստական որմնանկարներ և յուրահատուկ դիզայնով արված պատի բարձրադիր վառարաններ:

Պուշկինի 38-ը Երևանի նվիրական հասցեներից է: Հայտնի է, որ 1918-1920 թթ.՝ Առաջին հանրապետության օրոք այս տանն է ապրել հայ մեծանուն զորավար, Սարդարապատի ճակատամարտի ընդհանուր հրամանատար Մովսես Սիլիկյանը, որի վերաբերյալ շենքի պատին տեղադրված է համապատասխան հուշատախտակ: Հայաստանի համար վճռորոշ օրերին՝ 1918 թվականի գարնանը Մովսես Սիլիկյանը սեղմ ժամկետում կարողանում է ձևավորել հայկական մարտունակ զորամասեր, որոնք հետ են մղում թուրքական կանոնավոր զորքերի հարձակումը և Սարդարապատի հերոսամարտում փառահեղ հաղթանակ տանելով' փրկում են Երևանը, Էջմիածինը, Արարատյան դաշտավայրը և մոտակա շրջանները թուրքական զորքերի անխուսափելի օկուպացումից: Քիչ հայտնի փաստ է, որ հենց այս շենքի պատշգամբից էին երևանցիները 1918-ի մայիսի 21-ից մինչև 27-ը ընկած ժամանակահատվածը պարբերաբար տեղեկություններ ստանում ռազմաճակատում տիրող իրավիճակի մասին:

Խորհրդային կարգերի հաստատումից հետո Պուշկինի 38-ը ազգայնացվել է, այնուհետև այստեղ է գործել Գավառկոմը՝ Գավառական կոմիտեն, Երևանի ցուցադրական թիվ 1 դպրոցը, իսկ հետագայում շենքը ծառայել է տարբեր հիմնարկների համար որպես գրասենյակային տարածք: Հիմա այստեղ է տեղակայված Հայաստանի ազգային կինոկենտրոնը:

Իսկ ովքե՞ր էին Աֆրիկյանները կամ ավելի ստույգ՝ Ափրիկյանները: Երևանյան այդ մեծ գերդաստանի ներկայացուցիչները՝ եղբայրներ Կարապետ, Առաքել և Տիգրան Աֆրիկյանները, 19-րդ դարավերջին, 20-րդ դարասկզբին խոշոր գործարարներ էին, որոնք զբաղվում էին նաև բարեգործությամբ: Օրինակ՝ Աֆրիկյան եղբայրների մեծ ներդրումներով սարքվեց մի ջրագիծ, որի շնորհիվ Երևանը ապահովվեց մշտական խմելու ջրով: Հայտնի է նաև, որ Կարապետ Աֆրիկյանը երկար տարիներ հովանավորել է Երևանի նահանգի ծխական դպրոցները:

1892 թվականին նախկին Երևանի բերդի տարածքի մոտ, Ներսես Թաիրյանի (հետագայում՝ Շուստովի) կոնյակի գործարանի հարևանությամբ, հիմնվում է Կարապետ Աֆրիկյանի գինու և կոնյակի գործարանը: Կարապետ Աֆրիկյանը արտադրության մեջ մեծ ներդրումներ է կատարում' Եվրոպայից ներկրելով նորագույն տեխնոլոգիական սարքավորումներ: Գործարանը արտադրում էր կոնյակ, օղի և թնդեցրած գինիների տարբեր տեսականիներ: Արտադրանքը հաջողությամբ վաճառվում էր Ռուսական կայսրության քաղաքներում, իսկ կոնյակը արտահանվում էր նաև եվրոպական երկրներ: Կարելի է ասել, որ Աֆրիկյանները իրենց ժամանակի երևանաբնակ ամենահաջողակ գործարարների շարքն էին դասվում:

Ներկայացնելով Պուշկինի 38 հասցեում գտնվող շենքը, անհրաժեշտ է հիշատակել նաև մեկ այլ շինության մասին, որը դեռ երեք տարի առաջ կանգուն էր և գտնվում էր նրա հարևանությամբ: Դա Երևանի ամենագեղեցիկ շենքերից մեկն էր' հանրահայտ «Աֆրիկյանների տունը», որը ապամոնտաժվեց 2014-ի ամռանը: Մոդեռն ճարտարապետական ոճով կառուցված և Տերյան 11 հասցեում գտնվող երկհարկանի այդ շենքը իրավացիորեն Երևանի Փոքր Կենտրոնի զարդն էր համարվում: Շենք, որին սովոր էինք միշտ տեսնել ու հիանալ նրանով' յուրօրինակ, կոկիկ ու սլացիկ, և որի պահպանման համար այդքան համատեղ պայքարեցին երևանցիները:

Բայց նա չկա այլևս, իսկ դրա հետ չքվեց ու անհետացավ նաև մեր հավաքական հիշողության ևս մի կարևոր մասնիկ' որն արդեն չես կարող փոխանցել ապագա սերունդներին: 20-րդ դարասկզբին այդ շենքը քաղաքային ակումբ էր հանդիսանում, որտեղ հավաքվում էին ժամանակի հայտնի երևանցիները' արվեստի և քաղաքական գործիչներ, գործարարներ և հյուրեր: Վերակառուցելով' այն կարելի էր մի գեղեցիկ ու թանկագին պատմական արժեք դարձնել Երևանի համար: Տեղին է հիշել 17-րդ դարի ֆրանսիացի փիլիսոփա Ֆրանսուա դը Լառոշֆուկոյի իմաստուն խոսքերը. «Մենք հեշտությամբ ենք մոռանում մեր այն սխալները, որոնք հայտնի են միայն մեզ»:

Ռուբեն Շուխյան