Թուրք քաղաքագետ, գրող
Ռիզա Նուրի հուշերը 
1920 թ. ամռանը Մոսկվայում ընթացած 
ռուս-թրքական բանակցությունների մասին

«Անկախութեան պատերազմին պահանջուած ռազմական պիտոյքը չունէինք եւ յարմար նկատուեցաւ, որ ես Ռուսիա երթամ Եուսուֆ Քէմալի հետ: Միասին Մոսկուա գացինք, ներկայացանք արտաքին գործավար Չիչէրինի: Մեզ լսեց եւ ըսավ.
_ Նա'խ եւ առաջ Վանը հայերուն տուէք, անկէ վերջ եկէք որ խօսինք:
Այսպիսի բան մը անկարելի էր մեզի համար: Եուսուֆ Քէմալ պեյի առաջարկեցի երթալ Սթալինի, որ այն ատեն բոլշեւիկ կուսակցութեան ընդհ. քարտուղարն էր:
_ Շատ լաւ,_ըսաւ Սթալին,_ մեր ալ նպատակը նոյնն է, օգնենք ձեզի, միայն թէ գիտնանք որքան կ'ուզէք: Ես ներկայ եղած էի զանազան դաշնագիրներու կնքումին, եւ միշտ ալ բարձր թուանշաններ կը պահանջէի:
_ Տասը միլիոն ոսկեդրամ,_ ըսի:
_ Ո՛չ, այդքան չէ:
_ Հինգ միլիոն:
_ Ո՛չ:
_ Երեք միլիոն:
_ Մեկ միլիոն ոսկի թող տան ձեզի:

Ելանք Սթալինի քովէն եւ գացինք Չիչէրինի մոտ... Ան նորէն պահանջեց, որ Վանը հայերուն տանք: Ինչ պիտի ընէինք: Եթէ նորէն ձեռնունայն վերադառնայինք Թուրքիա՝ շատ տխուր պիտի ըլլար մեր երկրին վիճակը: Երկրորդ անգամ տեսակցութիւն խնդրեցի ընկեր Սթալինէ...
Կտրուկ բառերով նա մեզի հարցուց թէ ինչ եղաւ, ապա իմանալով եղելութիւնը հեռաձայնը բացաւ եւ խիստ լեզուով բաներ մը ըսաւ Չիչէրինի: Մեզի ալ ըսաւ, թե գացէք եւ առէք դրամը:
500.000 ոսկին ռուս ձիաւորներու հետ մինչեւ սահման բերինք, հոն յանձնեցինք Քեազըմ Գարապէքիր փաշայի ուժերուն: Այդ գումարով բանակին պակասները լրացան, եւ անկէ վերջ գեաւուրնէրուն դեմ յարձակումի ձեռնարկեցանք: Յետագային 400.000 ոսկի եւս Թուրքիա ղրկուեցավ, իսկ մնացեալ 100.000 ոսկին մնաց Մոսկուա՝ թուրք դեսպանատունը եւ չենք գիտեր թէ ինչ վախճան ունեցաւ: Այն ատենուան մեր դեսպանն էր Ալի Ֆուատ փաշա (Ճէպէսօ)»:

ՀԳ - Ահա թե ինչ է հեռագրել Թուրքիա Բեքիր Սամի բեյը, որը 1920-1921 թթ. հանդիսացել է Անկարայի կառավարության արտաքին գործերի առաջին նախարարը. «Լենինը գտանք սիրալիր եւ սրտաբաց անձնաւորութիւն մը: Մեզի եւ իսլամութեան նկատմամբ բարեացակամ է... Ըսաւ, որ մեզի համար նպաստաւոր կարգադրութիւն պիտի ըլլայ»:

Հայե՛ր, գիտե՞ք, որ