(Հատված «ԱՐՋԸ ԵՎ ԿԻՆԸ» կինովիպակից)

Այդ օրը որձ արջը դուրս չեկավ իր որջից։ Հաջորդ օրը երբ արթնացավ՝ առավոտը վաղուց էր բացվել, կեսօր էր արդեն։ Ո՞ւր է նա, ինչու նա չկա … Դեռ վախ կար նրա սրտում, բայց այն կամաց-կամաց լքում էր նրան՝ տեղը զիջելով անծանոթ, անողորմ մի տիրակալի, որի անունն է ՄԵՆՈՒԹՅՈՒՆ … Զգուշորեն՝ նա դուրս սողոսկեց որջից, որը թաքնված էր խորշում, հուժկու արմատները ցից, տապալված մի ծառի տակ. հին ու հաղթանդամ այդ հսկան, կանգնելով դարեր, մի օր հոգնել էր կյանքից ու որոշել էր փլվել՝ դառնալով ծածկ ու ապաստան արջերի համար …
Նա գլուխը դուրս հանեց թմբի տակից ու դիտեց բացատը՝ մացառներից այն կողմ, հոտոտեց օդը. վտանգ չէր զգացվում … Ի վերջո, լիովին դուրս եկավ ու կանգ առավ բացատի եզրին։ Ո՞ւր է նա։ Երկար որոնեց նրան աչքերով, բայց չգտավ … Գուցե որջո՞ւմ է, այնտեղ քնած …
Ետ դարձավ՝ հոտոտեց, ստուգեց, բայց նա չկար … Կրկին ելավ բացատ, եզրերով շրջեց-որոնեց, մի քանի անգամ պտտեց բացատը, բայց նա այստեղ չէր։
Բացատի կենտրոնում, անհասկանալի էր թե որտեղից՝ հսկա մի սալաքար կար, որի կենտրոնի գրկաչափ տաշտում ամռան անձրևներից գյոլ էր առաջանում. արջերի զույգը լողանում-զովանում էր այդտեղ ամառվա տապից։
Նա բարձրացավ սալաքարը, շրջեց նրա վրա, էգը չկար, էգը այդտեղ չէր։ Կանգնեց քարի պռնկին ու նայեց անտառով դեպի ցած։ Հետո ձգեց պարանոցն ու ոռնալով կանչեց, կանչեց էլի ու էլի։ Հետո սպասեց՝ ականջը ձայնի, բայց պատասխան այդպես էլ չեղավ։ Պառկեց քարի պռնկին, գլուխը դրեց իր առջև հավասար մեկնած թաթերի արանքը ու սկսեց սպասել։ Դիտում էր ու սպասում, ականջակոթերը շարժելով՝ ականջ էր դնում ու սպասում … Երբեմն փակում էր աչքերը, հավանաբար հոգնում էր, բայց կարճ ժամանակ անց կրկին սկսում էր դիտել, նայում էր ու սպասում։ Հետո, երբ հոգնում էր, փակում էր աչքերը ու սպասում։ Սպասում էր փակ աչքերով։ Հանկարծ գլուխը վեր էր բարձրացնում ինչ-որ ձայնի վրա, երկար ու անհանգիստ դիտում էր անտառը, բայց նա չկար, նա չէր հայտնվում …
ՀԻՇՈՂՈՒԹՅՈՒՆ,- Ամառ էր … Նա դուրս եկավ սալաքարի տաշտաջրից, թափահարեց իրեն, հետո մոտենալով էգին՝ մեկնվեց նրա կողքը, իր թաց մարմնով զովացնելով վերջինիս … Էգը շրջվեց մեջքի վրա, ինքը կանգնեց թաթերին ու կրկին թափահարեց իրեն, և ջրի կաթիլները, ասես մարգարիտներ, արևի շողերի տակ ցրիվ եղան օդում … Հետո լիզեց էգի դունչը, կուրծքն ու փորատակը … Էգը ետևի թաթերով խաղաց նրա հետ ու հրեց իր դունչը … Նրա թաթերի մաշկը պաղ էր։ Ինքը, մագիլները ներս քաշած, որ չվնասի՝ թաթերով փորձեց շրջել էգին, և սկսվեց նրանց թավագլոր խաղը, որն ավարտվեց տաշտի ջրափոսում …
ՀԻՇՈՂՈՒԹՅԱՆ ԱՎԱՐՏ.
Արջը բացեց աչքերը, բարձրացրեց գլուխը ու նայեց անտառին. էգը չէր գալիս։ Նա իջավ սալաքարից, հասավ բացատի եզրը ու նայեց անտառով ցած, էգը չկար։ Ու հանկարծ նա ուժգին ոռնաց, կանգնեց ետևի թաթերին՝ գլուխը դեպի վեր ու կրկին ոռնաց, երկար, աղեկտուր …
Օրը տարաժամում էր, և անտառի վրա մութ ստվերներ էին վրա գալիս …
Արջը շարունակում էր ոռնալ. թվում էր նա երբեք չէր դադարելու, թվում էր ոռնալով՝ նա մարդու նման լալիս է ու ողբում՝ իր ողբի միջից արտաբերելով կցկտուր խոսքեր, խոսքեր ու բառեր …
Ի վերջո՝ նա լռեց …
Անտառի վրա իր սև սավանը քաշեց գիշերը, և բուն ազատորեն կռնչաց …
Բացվում է լուսաբացը։ Արջը, ոռնալուց ուժահատ, քնել էր հենց բացատի եզրին։ Բացեց աչքերը թռչունների դայլայլից։ Ո՞ւր է նա … Կարո՞ղ է որջում լինի … գնաց, որոնեց ու չգտած կրկին դուրս եկավ բացատ, նայեց անտառով ցած. նրա մեջ վախի մի կաթիլ անգամ այլևս չէր մնացել։ Նա պետք է գտներ նրան …
Եվ արջերի միայն իրենց արահետով, իր ու իր էգի արահետով՝ նա սկսեց ներքևել։ Երբեմն հոտոտում էր եզրաթփերն ու ծառաբները. այդ տեղերից նա էգի հոտն էր առնում և ինչ-որ հաճույք էր պարուրում նրա կոկորդը, ու նա կոկորդային ձայներ էր արձակում … Որտե՞ղ ես դու, որտե՞ղ ես դու, ես հիմա կգտնեմ քեզ,— կարծես ասում էր նա,— կգտնեմ քեզ։ կգտնեեեեմ …
Նա հասավ աղբյուրի դարավանդ և ուշադիր զննեց տարածքը, հետո սկսեց իջնել, հասավ լճակի հայելուն, խմեց, շատ էր ծարավել։
Հետո սկսեց հոտոտել մամուռը և գտավ էգի արյան հետքերը։ Նա հոտոտում էր երկար, պտտվում էր առվալճակի շուրջը՝ շրջանցելով ժայռաբեկորը, կրկին հասնում արյան հետքին ու երկար հոտոտում՝ թվում է լալիս էր՝ խուլ հեկեկոցներով … Հանկարծ նա կանգնեց ետևի թաթերի վրա և սկսեց ոռնալ, բայց ոչ թե աղեկտուր, այլ անզոր մի կատաղությամբ, նա ուզում էր հենց հիմա գտնել էգին, բայց չէր կարենում, էգը թվում էր մոտ՝ նրա հոտը արջի ռունգներում էր և միևնույն ժամանակ էգը չկար, որտե՞ղ էր նա, որտե՞ղ էր նա. արջը զայրանում էր
Հեռանալով առվակից՝ նա ճեղքեց ու դուրս եկավ երկնաբերձ ծառերի շուրջպարից. այստեղ տարօրինակ մի հոտ առավ՝ դա դարանակալների թաքստոցն էր։ Նա գնում էր հետքով՝ գլուխը թափահարելով ու մռնչալով …
Այսպես արջը դեգերում էր անտառում՝ օրեր շարունակ, երբեմն նա գալիս էր աղբյուր, միայն ջուր խմելու … Նա միայն ջուր էր խմում։
Երեկոները նա բարձրանում էր բացատ, ելնում սալաքարի վրա ու հոգնած պառկում նրա պռնկին, խտացող ստվերների մեջ դիտում էր անտառը ու կամաց մրափում։
Երբեմն գնում էր որջ՝ ներս ու դուրս անում, բայց միշտ քնում էր դրսում՝ հանկարծ ու էգը գա …
Նրա աչքերը խորացել էին ու լցվել արյունով։ Նրա աչքերը միայն մի բան էին հարցնում՝ ո՞ւր է նա …
Կիսաքնած՝ նա հիշում էր էգին։ Ինչպես էին իրար հետ իջնում արահետով, ինչպես էր ինքը ետևից մեղմորեն դնչահարում նրան ու հետն էլ լիզում։ Ինչպես էին այգաբացի լույսի մեջ խաղում բացատում … Այս հիշողություններից հարբած ի վերջո նա մրափում էր…
Մի օր արջն անտառի իր խորքերից դեգերեց շատ ավելի ցած։ Ճանապարհին նա մեկ-մեկ փաթաթվում էր մի հաստ ծառաբնի ու քերում կուրծքն ու փորատակը, այդպես թեթևակի հանգստացնում էր կիրքը. նա էգ էր ուզում և ուզում էր անհագորեն, խելացնոր կերպով. նրա կարմրոտած աչքերից ցասում և կիրք էր ժայթքում…
Սկզբում ժամանակ չկար, ժամանակն սկսվեց հետո, ոչ անմիջապես հետո, այլ հետզհետե; Իսկ սկզբում անտառն էր՝ նույն գիշերների և նույն ցերեկների հաջորդմամբ: Իհարկե, գիշերները նույնը չէին, և նույնը չէին ցերեկները, բայց ժամանակազրկության տարածքում անձրևոտ ցերեկներն ու պարզկա ցերեկները զգացողության միևնույն ալեբախությունն ունեին. Արևոտ օր էր, հետո թխպոտ օր էր, բայց դա նույն օրն էր, քանի որ ժամանակը դեռ չկար… Սեպտեմբերի գոլ քամիները սարերի դոշերով գալիս ու մոլորվում էին անտառում, հանգչում-հանգստանում խաշամադարս փոսերի մեջ, խուտուտ տալիս դարավանդների պառավ շրթները, որոնց միջից դուրս էին ցցված՝ որպես ակռաններ՝ անտառի տարածվող, դարավանդ դարավանդի կապող նահապետ-ծառարմատները…
Ժամանակը սկսվեց կրակոցից հետո, ժամանակը սկսվեց ցավի հետ… Հրացանակիրը վրիպեց ու դիպավ արջի հետազդրին, իսկ Մարկուսի գնդակը առանց փշրելու ծակեց էգի գլուխը, էգը հենց պռոշը ջրի վրա՝ մեխվեց գետնին ու նոր, արդեն մեռած՝ նրա դունչը հպվեց աղբյուր-առվակի հայելուն… Մայր աղբյուր-առվակի… Որձը՝ դաղված, քամակի վրա դեռ բուրդը խանձվող՝ անտառի մեջ նորից մտավ անտառ… Ահա հենց այդ ժամանակից հետո նրա համար սկսեց գործել մի բան, որը մարդկային լեզվով կոչվում է ժամանակ: Այն սկսվեց հետզհետե, որպես ազդրի մեջ մխրճված փամփուշտ, որ հետագայում կաշվի հետ միանալով՝ ընդամենը կոշտուկ է դառնալու… Ժամանակի գիտակցությունը նրա սիրտը մտավ որպես մենություն: Արջը, որձ արջը անտառի մեջ զգաց անտառի պակասավորությունը; Նա անտառում մենակ էր: Նա փնտրում էր էգին, իսկ նա չկար: Արջը փնտրում էր նրան ու այդպես էլ չէր գտնում: Երազում տեսնում էր, որ ինքն ու նա իրար հետ ներքեվում են դեպի մայր աղբյուր, բայց ցերեկը ինքը նրան չէր գտնում, ուզում էր ու չէր գտնում… Գարնան հոսքերի վրա արջն սկսեց կատաղել, հունիսին նա փաթաթվում էր ծառաբներին ու արնոտելու աստիճան պլոկում անդամն ու ամորձիները… Նա խելագարվում էր օր առ օր, և այդ ահռելի անտառների մեջ չէր գտնում նրան: Նա ուզում էր լիզել, հոտ քաշել, լիզել, հոտ քաշել. Լեզուն փշակալում էր… Անտառն, իհարկե, էլի իրենն էր, աղբյուր-առվակը կար, բայց այդ ամենն այլևս հայրենիք չէր… Ցածում, հեռավոր ու գեղեցիկ, երևում էր գյուղը: Արջը նայում էր անտառից: Ինչո՞ւ էր նայում, ի՞նչ էր որոնում… Եվ անտառի անմատույց, բարձր, ամպամերձ գագաթներից մի օր նա սկսեց ներքեվել: Ստորոտները մագնիսի պես ձգում էին նրան: Անտառն իջնում էր, բարձրանում, ալիքավոր գոգերով, փոս ու թմբերով գնում, գնում էր ցած, հետո մնում էր կանգնած ու էլի սկսում գնալ՝ զառիվայր առ զառիվայր… Ստորոտներում մի տեղ անտառը կանգնում էր՝ գնում էին մացառները… Անտառի արժանապատվությունը թույլ չէր տալիս կարծես Աստծու քաշած սահմանագիծը խախտել, իր վերջին ծառները սահմանապահների պես այդտեղ կանգ էին առնում… Աներևույթ մի պատնեշ կար այդտեղ: Այդտեղ կանգ էին առնում անտառի շշունջները, թունդ բորբոսահոտը, անտառի շնչառությունը այդտեղ ընդհատվում էր… Մացառուտները անտառից, աներես մուրացկանների պես, այդտեղ ճանկում-հափռում էին մի քիչ գինարբուք ու փախչում արդեն դեպի գյուղամերձ դաշտ ու հանդերը, լցվում ձորակներ…
Արջը ժամանակի մեջ իջնում էր ստորոտ, ինքը չէր իջնում, ինչ-որ մեկն իրեն գերել-կախարդել էր, լուսնի ցոլքերի մեջ դանդաղ քաշում էր՝ սորուն, երազային, դիվական ընթացք էր, անհասկանալի, անհագուրդ, ցնորական… Դա էջք էր հատված առ հատված, տարածք առ տարածք՝ սահման էր խախտվում: Արջը գիտեր, որ իր տարածքը մնում է այնտեղ՝ վերևում, և իջնում էր ասես ետդարձի քարտեզը գծելով, մտքում պահելով ամեն մի մրջնաթումբ և տապալված կաղնի… Նա յուրացնում էր այնպես, որ համար 1 մրջնաթումբը տարբերի համար 6-րդից, փչակը՝ փչակից… Նա բացում էր իր ճանապարհը և դա անում էր իր բնական խորամանկությամբ, բայց և նենգություն կար այդ ամենի մեջ… Չէ որ ամեն մի չար բան առանց խորամանկության երբեք չի կարող իրագործվել, և նույնիսկ ամենահիմարն ու ցածրամիտը չարն անելիս օգտագործում է այն… Մեկը քաշում էր նրան, և արջը գնում էր դեպի նա՝ դարանամուտի, հափշտակողի զգուշավորությամբ… Արջը խորապես հասկացել էր, որ անտառում իր նմանակը չկա, էգը չկա… Արջը անտառից դուրս էր էգ որոնում, և դա նման էր գողության գնալու…
Անտառի քղանցքից նա դիտում էր գյուղը և գյուղական ասֆալտե մայրուղին։ Նա առաջին անգամ խախտել էր սահմանը. անտառի քղանցքը իր տարածքը չէր, դա մարդկանց տարածքն էր, բայց նա դույզն իսկ չէր տագնապում. էգի ծարավը խեղդել էր նրա մեջ և վախ, և ընկրկում …
Չարագուշակ ամպերն են սահում երկնքով՝ իրենց հետ տանելով աշնան օրերի
կիսավառ բեկորները …