ՈՐՏԵ՞Ղ Է ԹԱՔՑՎԱԾ ԳԱԳԻԿ ԱՐՔԱՅԻ ԱՐՁԱՆԸ

1906 թ.Անի մայրաքաղաքում Նիկողայոս Մառը պեղումների ժամանակ հայտնաբերեց հայ միջնադարյան քանդակագործության բացառիկ նմուշ՝ Բագրատունյաց Գագիկ Ա թագավորի արձանը: Արձանը 2.26 մ. բարձրություն ուներ, կերտված էր վարդագույն տուֆից, տեղադրված էր եղել եկեղեցու հյուսիսային պատին:

Մի քանի տարի անց իրավիճակը կտրուկ փոխվում է: Սկսվում է պատերազմը, պեղումները դադարեցվում են, իսկ երբ 1918 թվականին թուրքական զորքերը մոտենում են Անիին, անհրաժեշտություն է ծագում հրատապ կերպով փրկել հնագիտական ու մշակութային արժեքները: Հենց այդ օրերին էլ Մառի, Հովսեփ Օրբելու և Աշխարհաբեկ Քալանթարի ահազանգին արձագանքում են մի խումբ երիտասարդ հայրենասերներ: Այդ նվիրյալները՝ նրա ընկերները հնագետների խնդրանքով մի օր անցնում են Ախուրյան գետը և իրենց կյանքը վտանգելով ձեռնամուխ են լինում պեղումների արդյունքում հայտնաբերված ցուցանմուշների փրկությանը: Լաստանավի օգնությամբ նրանք սկսում են տեղափոխել այն ամենը, ինչ կարելի էր դուրս բերել Անիից: Սակայն երբ հերթը հասնում է Գագիկ արքայի արձանին, պարզվում է, որ այն բավականին ծանր է և հնարավոր չէ լաստանավով անցկացնել գետի մյուս ափը:
Թուրքական բանակն արդեն գտնվում էր չափազանց մոտ: Նրանց տեղաշարժը հազիվ թե աննկատ մնար: Եվ այդ ժամանակ երիտասարդները կայացնում են միակ խելամիտ որոշումը. Գագիկ արքայի արձանը թաքցնել որևէ ապահով վայրում՝ հողի տակ, և սպասել՝ մինչև վրա կհասնեն ավելի անվտանգ ժամանակներ:

Մինչ օրս էլ արձանը շարունակում է մնալ իր թաքստոցում: Բարեբախտաբար, այսօր հայ հնագետներին հայտնի է արձանի գտնվելու ճշգրիտ վայրը: Սակայն դա հրապարակման ենթակա չէ հասկանալի պատճառներով: Գաղտնիքը կբացահայտվի միայն այն դեպքում, երբ հնարավոր կդառնա Անիում պեղումներ կատարել ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի կողմից՝ Հայաստանի մասնակցությամբ ու կարտոնվի արձանը տեղափոխել մեր երկիր:
Իսկ այժմ պահպանվել է միայն արձանի լուսանկարը՝ կատարված Արամ Վրույրի կողմից:

Հովիկ Չարխչյան