Վերջին 25 տարվա մեջ ԼՂ խնդիրը մեր օրակարգի կարևորագույն բաղադրիչն է: Հազար վիճակում ենք հայտնվել՝ պատերազմ, երկրաշարժի հետևանքեր, զանգվածային արտագաղթ, դիվանագիտական մեկուսացումներ, քաղաքական ճգնաժամեր ու պետական «հեղաշրջման» հաջողված/անհաջող փորձեր, տնտեսական վերականգնումներ/ գահավիժումներ, քաղաքական մանիպուլյացիաներ ու «կրկին» պատերազմ...
Թե ի՞նչ է այս ամենը մեզ սովորեցրել, դժվարանամ ասել: Երևի քիչ բան: Անգամ ԼՂ խնդրի մասով «ՀՀ - ԼՂՀ - հայ հասարակություն» ձևաչափում ունենք որոշ տարբերվող ընկալումներ ու պատկերացումներ:
Օրինակ՝ ներհասարակական մակարդակում «բոլորը» խոսում են, որ ԼՂ խնդիրը պետք է լուծել բանակցությունների միջոցով՝ «փոխզիջման» տարբերակով: Սակայն նման կարծիք հայտնողների մի զգալի մասը «փոխզիջում» ասելով ամենատարբեր բաներ է հասկանում: Բաներ, որոնք հաճախ ուղղակի կապ չունեն այդ բառի բուն բովանդակության հետ: Հասարակական մեկ այլ շերտ «փոխզիջում» ասելով ընդհանրապես հասկանում է «զիջել» բառը, ու միանգամից կոշտացնում է իր դիրքորոշումը՝ առավել հաճախ շեշտը դնելով զգացմունքային գործոնի վրա:

 


Ապրիլյան սրացումներից հետո շատերը սկսեցին խոսել, թե ԼՂ մասով Ադրբեջանի հետ բանակցելու բան այլևս չկա, պետք է պատերազմով խնդիրները լուծել: Իսկ ով էլ բանակցի հեռանկարում «տարածք - կարգավիճակի դիմաց» բանաձևով ազգի ու պետության դավաճան է: Ինչևէ...
Զերծ մնալով անհարկի ու ավելորդ զգացմունքայնությունից ու հարցը դիտարկելով երրորդ կողմից դիրքերից՝ հարկ է մի քանի նկատառումներ անել մեզ համար նմանօրինակ կարևորություն ունեցող այս հարցի վերաբերյալ:
Իրավիճակը շատ պարզ է: Այսօր կողմերից որևէ մեկը չունի այնքան զենք ու ռազմական ռեսուրս, որ կարողանա դիմացինին երաշխավորված պարտադրել իր կամքը: Եթե փորձի ու կարողանա, ապա դրա համար հնարավոր վճարվելիք գինը կլինի ահռելի մեծ: Այսինքն «խաղ զրոյական արդյունքով» բանաձևը չի աշխատում:
Եթե խոսում են բանակցային գործընթացի ճանապարհով հարցը լուծելու մասին, պետք է առնվազն հասկանանք, որ դա առաջին հերթին քաղաքական առևտուր է լինելու: Իսկ առևտրի մեջ ստանալու համար ինչ-որ բան, պետք է տալ ինչ-որ այլ բան: Հենց սա է տեսականում ու գործնականում «փոխզիջում» ասածը:

 

Այս պարագայում հիմնական խնդիրը այն է, թե մենք ի՞նչ ենք տալու ու ի՞նչ ենք ստանալու: Հարցը ունի ինչպես ռացիոնալ, այնպես էլ խիստ զգացմունքային կողմ: Եվ դա տրամաբանական է: Հասարակությունն ու քաղաքացին հաճախ շատ սուր են արձագանքում արյան գնով ազատագրված որևէ տարածքի՝ քաղաքական առևտրի ժամանակ հնարավոր զիջմանը: Սակայն հարցի մյուս կողմը այն է, որ զիջման գինը դա ԼՂՀ-ի կարգավիճակն է ու միգուցե խաղաղության հաստատումը: Վերջինի մասով («մոռանալով» այդ տարածքների ապառազմականացման բանակցային օրակարգի մի շարք դետալներ) իհարկե կա հոռետեսական մոտեցում, թե «հողային փոխանակման» արդյունքում հակառակորդը նորից կհարձակվի, սակայն արդեն իրեն առավել հարմար դիրքերից: Իհարկե հնարավոր է ամեն բան, սակայն այս պարագայում ԼՂՀ-ն ունի այլ իրավական կարգավիճակ, ունի բանակ, ուստի որպես պետություն՝ ունակ ՊԵՏՔ է լինի արձագանքել իր նկատմամբ ագրեսիայի ամեն դրսևորման: Եթե «հարձակման վտանգի»-ի տրամաբանությամբ ենք առաջնորդվում երբեք երաշխիք չկա, որ ցանկացած երկիր,այդ թվում ՀՀ-ն չի ենթարկվի ագրեսիայի իր հարևան այլ երկրի կողմից:
Խնդիրը մեզանում ԼՂ-ի հարցի լուծման վերաբերյալ տրամաբանական եզրակացություններ անելու մեջ է: Հասկանալու, թե ի՞նչ ենք ցանկանում ու ինչպե՞ս ենք պատրաստվում դա իրագործել: Եթե կարծում ենք՝ օրինակ, որ «տարածք - կարգավիճակի դիմաց» մոդելը անընդունելի է,ապա խնդիր չկա: Պետք է գիտակցաբար ու հասուն կերպով պատասխանատվություն ստանձնել, քայլեր ձեռնարկել, որ մենք պատրաստավում ենք պատերազմի ու կարծում ենք, որ դա է ԼՂ խնդրի առավել ճշմարտացի լուծումը: Վերջ: Պատերազմն էլ է տարբերակ:

 


Եթե կարծում ենք որ դա հարմար տարբերակ չի, պետք է մտածենք, թե բանկացություններում ինչն է մեզ համար կարևոր ու ինչ ստանալու համար կարող ենք գնալ զիջումների:
Վերջապես հանրային ընկալման մեջ պետք է հստակեցում մտցվի. հակառակ դեպում գալիս է «X» պահը ու ներհասարակական ու իշխանական/ընդդիմադիր էլիտայի ինչ-որ հատվածներ ներքաղաքական նպատակներով հասարակահաճո հայտարարություններ են անում՝ սրան-նրան որակելով դավաճան, մինչդեռ իրենք էլ իրականում հասկանում են, թե ինչու է իրավիճակը հենց այդպիսին:

 

Ալեն Ղևոնդյան