Գարնան արևը ժպտում էր իր ողջ ջերմությամբ, իսկ ծաղկած բալենիներն ու խնձորենիները ավետում էին նոր կյանքի ու զարթոնքի մասին: Նեղ արահետով մի տղամարդ էր դանդաղ քայլում, այնքան դանդաղ, որ թվում էր թե ինչ-որ բան է փնտրում: Բայց նա ոչինչ չէր կորցրել: Հյուրանոցում տեղավորելով ճամպրուկները' արագ դուրս էր եկել ու առաջին իսկ պատահած տաքսու վարորդին խնդրել, որ հասցնի իրեն այս փոքրիկ անտառը ու շատ էր ուրախացել, երբ գրեթե անփոփոխ էր տեսել այն: Հիմա անտառի փոքրիկ արահետով քայլում էր' վերհիշելով իր ողջ մանկությունը, անցյալը: Եվ այնքան հաճելի հուշեր էին արթնանում նրա հոգում, որ կրկին ուզում էր նույն արահետով նորից անցնել, նորից տեսնել այն ծառը, որն ինքն էր տնկել, մոտակա քարին իր անունը փորագրել...
Փոքրիկ ձորակը, որտեղ նրա ողջ մանկությունն էր անցել, շատ չէր փոխվել, բայց կարծես օտարացած լիներ: Այն չէր, ինչ ուզում էր տեսնել, ինչ սպասում էր զգալ այս հարազատ, բայց արդեն օտար վայրում: Ժամանակն իր գործն իհարկե արել էր, բայց իրեն թվում էր, որ միայն ինքն էր փոխվել ու կարծես երբեք էլ չէր եղել այն պատանին, որն այդքան սիրում էր այստեղ երկար ժամեր անցկացնել:
Հիշում էր՝ ինչպես դպրոցից հետո վազում էր այստեղ՝ երկար դասերից հետո մի փոքր հանգստանալու: Գալիս էր ու պառկում կանաչին, սկսում երազել ապագայի, իր կյանքի և ընդհանրապես այն ամենի մասին, ինչ այդ պահին միտքն էր գալիս: Խաղաղ ձորակն ու գետակի ձայնը նրան կտրում էին իրականությունից, տանում հեռուներ, հեռուներ, ուր միայն հեքիաթայինն ու մանկական խաղաղությունն էր տիրակալում, այնտեղ չկային ներկայի դաժանությունն ու հիասթափությունները, այստեղ միայն երազաներն էին շրջում:
Մանկության լավագույն գողտրիկ անկյունն ահա այն բլրակի ու գետակի մոտ էր, որտեղ ուռենին նազանքով իր ճյուղերն էր հպում գետակի ալիքներին: Այդ բնապատկերը հաճախ էր նա տեսնում իր երազում: Սակայն ամեն անգամ երազում հենց բլրակի հետևից գեղեցիկ պարսպով մի առանձնատուն էր տեսնում, սակայն ինքն համոզված էր' այնտեղ որևէ շինություն չկա: Համենայն դեպս, չկար այն ժամանակ: Այնտեղ միայն ծիրանի այգիներ էին ձգվում, որ նայելիս թվում էր' վերջ չկա նրանց շարքերին: Տասնհինգ տարի առաջ այստեղ ինքն էր վազվզում: Դեռ պատանի էր, կյանքը միայն ժպտում էր իրեն, ամեն ինչ առջևում էր: Նա միշտ էլ ազատ ժամանակ էր գտնում այստեղ գալու համար, հատկապես նրա' Նանեի հետ: Նանեն հենց գարունն էր ասես: Նա միշտ ժպտում էր, անգամ երբ աչքերում արցունքներ էին երևում: Թվում էր' նրա հոգու բարությունը արտահայտվում էր մեկ ուրախ, մեկ տխուր, բայց անկրկնելի ժպիտում: Հիմա էր հասկանում, թե որքան թանկ իր համար այդ ժպիտը, որքան թանկ էր Նանեն իր համար և որքան շատ էր սիրում ու դեռ սիրում է:
Տղամարդը մի պահ կանգ առավ ու նայեց շուրջը: Գարունը լիիրավ տիրակալ է դարձել: Անտառակի եզրից երևում էին ծաղկած ծիրանենիները:
«Քիչ մնաց, հիմա կհասնեմ ուռենուն», — մտածեց նա ու քայլեց առաջ:
Քայլերն արագացրեց: Ոլորուն արահետից այն կողմ, ահա և հասավ…
Երբ հասավ այն վայրը, ուր շտապում էր րոպե առաջ տեղ հասնել, հիասթափված կանգ առավ: Ուռենին չկար ու հավանաբար վաղուց, իսկ որքան անուն և նշաններ էր իր կեղևի վրա հանդուրժում բարի ու խոնարհ ծառը: Բայց այն չկար հիմա, ասես անցյալի ու առաջին սիրո լուռ վկան լռել էր հավիտյան: Սակայն գետակը և ուռենու մոտ գտնվող քարը, որի վրա նա շատ անգամ էր նստել, պառկել ու հաճախ նիրհել, տեղում էին: Փոխվել էր նաև իր առջև բացվող տեսարանը: Տարիներ առաջ դիմացից ձգվում էր անծայր հորիզոնն, ու ծառերի կատարները հորիզոնին էին ձուլվում: Այժմ այստեղ բնակելի տներ ու անգամ բարձրահարկեր են կանգնած: Նա նայեց շուրջը ու չնկատեց անգամ, թե ինչպես նստեց այն քարին, որի վրա տարիներ առաջ կարողանում էր ողջ մարմնով տեղավորվել: Որքա՜ն կցանկանար հետ գնալ, շրջել ժամանակը, սեփական քայլը փոխել ու հիմա հավանաբար ներկան այլ կլիներ: Բայց ինչ դաժան է ժամանակը: Այն թռչում է ակնթարթի հետ ու երբեք թույլ չի տալիս փոխել անցյալը, ավելին. ներկայում պատժում քեզ հենց այդ անցյալի սխալների համար: Բայց հնարավո՞ր է արդյոք չսխալվել ու ներկայի բացթողումների և սխալների համար պատասխան չտալ: Անհնար է: Այդ անցյալը, որ կարծես չկա ու երբեք չի էլ եղել, միշտ կպատժի ներկայի ձեռքով, կստիպի փոխել ապագան... Բայց ապագան չկա, ու չկա նաև ներկան: Ամեն ինչ ապագա ու անցյալ տեսակավորմամբ է մեր առջև պատկերվում, իսկ ներկան վայրկյանի տեսքով մի ակնթարթում դառնում անցյալ: Փորձել ետ բերել անցյալը առնվազն խենթություն է: Ամեն ինչ այս ակնթարթից է կախված, ամենը որոշվում է մեկ ակնթարթով ու երբեք չի փոխվում:
Նա վեր ելավ ու փոքրիկ արահետով շարունակեց բարձրանալ: Բլրակից այն կողմ դաշտն էր, որ ձգվում էր հեռուներ:
Հողը թաց էր, ու նա ստիպված էր դժվարությամբ շարժվել, մինչ հասավ նեղ, բայց ասֆալտապատ ճանապարհին: Նա հենց այն կողմ էր գնում, որտեղ պետք է ծաղկած ծիրաներիները լինեին: Հազիվ էր ոտքը դրել ասֆալտին, երբ լսեց մեքենայի շարժիչի ձայն: Մի սև մեքենա կանգ առավ հենց իր կողքին:
Բարև ձեզ: Մինչև Այգու թաղամաս կարող եմ հասցնել:
«Այգու թաղամասը հավանաբար նոր կառուցված ավանն է»,— անմիջապես անցավ հետիոտնի մտքով:
—Շնորհակալ եմ, բայց ես ոտքով մի փոքր քայլել եմ ուզում: Այդ թաղամասը ճանապարհի ձախ կողմում է, այնպես չէ՞:
—Այո, բայց մի քանի րոպե ավել կքայլեք: Հաջողություն Ձեզ, — ասաց վարորդն ու առաջ գնաց:
—Բարի ճանապարհ…
Րոպեներ անց նա արդեն շրջանցել էր բլրակն ու ապշած կանգ առել: Ճանապարհից ոչ այնքան հեռու մի շքեղ առանձնատուն էր կանգնած' բարձր պարսպով ու ճաղապատ դարպասով:
Մի քանի վայրկյան նրան թվում էր, թե այս ամենը երազ է: Նորից տեսնում է այն տունը, որ այդքան հաճախ տեսնում էր երազում, բայց այս անգամ ամեն ինչ իրական էր: Վերջերս նա հաճախ էր տեսնում նույն երազը: Նրա առջև ծաղկած այգի էր ու մի շքեղ առանձնատուն: Թվում էր, այդ տունը շատ հարազատ էր իրեն, բայց ամեն անգամ տանը մոտենալիս, այն ավելի հեռու էր թվում, ու ոչ մի կերպ չէր կարողանում մտնել բակ: Հիմա երազն իրական կդառնա: Քայլերն ակամա ուղղեց դեպի տունը: Ցանկապատին հասնելով՝ հասկացավ, որ ներս մտնել չի կարող: Դուռը փակ էր ու հավանաբար երկար ժամանակ չէր բացվել, իսկ այն, որ տունը իր երազներում բազում անգամ տեսած տանը չափազանց նման էր, կասկած չկար: Սեղմեց դռան զանգի կոճակը ու համբերատար սպասեց: Ոչ, տանը մարդ չկա: Նա շրջվեց ու հազիվ մի քայլ էր արել, երբ ականջին հասավ դռան բացվելու ձայնը:
—Բարև Ձեզ…
Տղամարդը ետ շրջվեց:
—Բարև Ձեզ, — ժպտալով նորից մոտեցավ դարպասին՝ ողջունելով մոտ վաթսունամյա կնոջը, որն արդեն փորձում էր դարպասի դուռը բացել:
—Բարև, տղաս: Ո՞ւմ եք փնտրում, ի՞նչով կարող եմ օգնել: Ներս համեցեք, մի՛ կանգնեք դռան շեմքին:
Տղամարդը շփոթվեց: Ինչպե՞ս անվանել այս անակնկալ այցը և առավել ևս բացատրել, որ այս տունը ասես հենց իր երազների տունն է, բայց իրական դարձած:
—Բարև Ձեզ… Կներեք անհանգստացնելու համար, բայց ես, ավելի շուտ այս տունն ինձ այնքան ծանոթ թվաց, — շփոթված սկսեց նա, — երկար ժամանակ այս կողմերում չեմ եղել, ու շատ փոփոխություններ են եղել…
Կինը հավանաբար ոչինչ չհասկացավ անծանոթի կցկտուր խոսքերից, բայց ժպտալով նորից առաջարկեց ներս մտնել:
—Տունը վաճառքի է հանվել երեկ, — շարունակեց կինը, — Դուք գործակալությունի՞ց եք:
Հյուրն ակամա ժպտաց: Ահա և առիթը:
—Ոչ, ոչ, բայց ես ցանկություն ունեմ մի գեղեցիկ առանձնատուն գնել ինձ հարազատ այս կողմերում, — շտապեց վրա բերել:
—Հուսով եմ այս տունը կհավանեք, — ժպտալով պատասխանեց կինը, — ես այսօր սկսել եմ հավաքել իրերը, — շարունակեց կինը:
Ահա և երազի շարունակությունն իրականություն կդառնա…
Նա մտնում էր մի տուն, որը բազմիցս տեսել էր իր երազում, կամ գուցե այս տունը չափազանց նման էր իր երազների տանը, սակայն այս անգամ նա պետք է ընդուներ՝ երազներն իրականանում են:
Կինը ներողություն խնդրեց տան ոչ այնքան մաքուր լինելու համար' պատճառաբանելով, որ տանը մոտ մեկ տարի մարդ չի բնակվում, և ինքն է ժամանակ առ ժամանակ այցելում միայն:
Կինը պատմեց, որ տունը նորակառույց է: Տան բնակիչները երկար ժամանակ արտերկրում են բնակվում և որոշել են վաճառել տունը:
Այն, որ տունը փոշոտ էր, բնավ չէր հետաքրքրում այցելուին: Այժմ նա ուշադիր զննում էր ամեն մանրուք: Նրան թվում էր, այս տան հոտն անգամ իրեն ծանոթ է:
—Սկսենք հյուրասենյակից երևի թե, — ասաց կինը՝ ցույց տալով աջ կողմի դուռը:
Անծանոթը հազիվ էր ոտքը ներս դրեց հյուրասենյակ ու քարացավ: Նա տեսել է այս սենյակը, գուցե երազում կամ նախորդ կյանքում, բայց նա ծանոթ է այս սենյակին: Դիմացի պատին կախված էր գեղեցիկ ու երիտասարդ աղջկա դիմանկար, իսկ անկյունում՝ դաշնամուրի վրա, նույն նկարի լուսանկարը, այն լուսանկարը, որ տարիներ առաջ հենց ինքն էր արել: Նա ապշած քայլեց դեպի նկարը: Դեռահաս աղջնակը նստած էր մեծ քարին, որի կողքից մի ուռենի նազանքով վար էր թափում ճյուղերը: Աղջնակն ասես թիկն էր տվել ուռենու բնին: Նրա դիմաց թուղթ ու մատիտ կար: Նկարի մյուս հատվածում այլ պատկեր էր: Իսկական գարուն' ծաղկած ծառերով, բայց երկնքում տեղ-տեղ ամպեր էին կուտակված, իսկ նրանց միջից արևի մի քանի շող դուրս էին եկել ու տարածվել ծառերի վրա: Աղջկա գլուխը կիսաթեք էր, հայացքը՝ հեռուն: Նա զմայլվում էր գարնան ծաղկունքով… Եվ իսկապես նա զմայլվում էր…
***
—Տե՜ս' ի՜նչ գեղեցիկ է, իսկական հրաշք: Այս գեղեցկությունը ես թղթին կհանձնեմ:
Աղջիկը պայուսակից հանեց մատիտն ու թղթերը և փռեց քարին:
—Իսկ գույնե՞րը, — զարմացավ կողքին նստած տղան:
—Գույները հետո կավելացնեմ, — քմծիծաղ տվեց աղջիկը:
—Դե չխանգարեմ, գարունը քեզ եմ տալիս, — տղան նույնպես խորամանկ ժպտաց ու վեր կացավ:
Տղան մի քանի քայլ հետ գնաց:
—Արևի շողն էլ կնկարես, — խորհուրդ տվեց նա:
—Հենց դա էլ նկարում եմ:
—Հետաքրքիր կստացվի, — շարունակեց տղան, — արևը նկարում է իր շողը:
Նրանք երկուսն էլ ծիծաղեցին:
—Այն ծաղիկը քոնն է լինելու, տես, — ցույց տվեց տղան:
Աղջիկը ոչինչ չասեց, նայեց այն կողմը, որ ցույց էր տալիս տղան ու ժպտաց նորից:
—Իսկ երբ ավարտես, ցույց կտաս անպայման:
—Քեզ կնվիրեմ, — շշնջաց նա, բայց տղան արդեն հեռու էր ու չլսեց:
Քիչ անց նա վերադարձավ՝ ծաղիկը ձեռքին: Երբ մոտեցավ աղջկան, դանդաղեցրեց քայլերը, որպեսզի չնկատվի: Այնուհետև հանեց ֆոտոխցիկը:
Լսվեց ֆոտոխցիկի ձայնը:
Արևի շողը արևի հետ…
***
Ասես անցյալը մեկ ակնթարթի տեսքով ներկայում հայտնվեց: Նկարը չի կանգնեցնում ժամանակը, այլ անցյալից հիշողություններն ու զգացողությունները պատկերում-պահում է այնպես, որ հետո նորից ամեն անգամ կանգ առած ժամանակի ակնթարթին նայելիս, նորից վերհիշես ամենը:
—Այս նկարում, — կամաց շշնջաց տղամարդը, երկար նկարին նայելուց հետո:
— Քրոջս միակն դուստրն է ու այս տան տիրուհին, — անմիջապես ու ժպիտը դեմքին պատասխանեց կինը՝ նկատելով հյուրի շփոթմունքն ու հիացական հայացքը: — Ի դեպ նա վաղը կլինի տանը և առքուվաճառքի բոլոր հարցերով կզբաղվի:
Անծանոթի դեմքին թեթև ժպիտ երևաց, սակայն ուշադիր նայողը կհասկանար, նրա հոգում փոթորիկ բարձրացավ:
—Իհարկե ներողություն հարցիս համար, բայց…—կմկմաց հյուրը, — նրա ընտանիքի մյուս անդամները, այսինքն' այս տան տերերից ոչ ոք չկա՞ տանը:
—Նրա մայրը՝ քույրս, ամուսնու մահից հետո մեկնեց դստեր մոտ: Ուրիշ ոչ ոք նրանք չունեն:
Ահա սա էլ հենց պետք էր հյուրին: Նա բազմանշանակ ժպտաց ու շարունակեց.
—Իսկ դո՞ւք, որ խնամում եք այս տունը…
—Միակ ազգականը, որպես մորաքույր,—պատասխանեց կինը ու ժպտաց, — բայց նրան ես իմ դստերն հավասար եմ սիրում: Հավանաբար նրա համար, որ ինքն էլ ինձ պես շարունակում է իր պապիկի գործը: Նա նկարում է ինչպես իմ հայրիկը:
—Եվ շատ լավ է ստացվում, —վրա բերեց հյուրը:
—Կներեք մոռացա հարցնել, թեյ բերե՞մ Ձեզ, կամ գուցե սո՞ւրճ:
— Ջուր միայն, եթե խնդրեմ, — գրեթե շշնջալով ասաց հյուրը:
Կինը դուրս եկավ հյուրասենյակից:
Տղամարդն արագ մոտեցավ դաշնամուրի վրա դրված լուսանկարին: Ոսկեգույն շրջանակի անկյունում երևում էր գրություն՝ «Ա.Գ.» -ից:
«Նա ինձ հիշում է ու չի մոռացել: Ոչինչ այս կյանքում պատահական չէ: Այս տունը, երազը անհավանական է, բայց իրական: Նա դեռ սպասում է ինձ ու կանչում հեռվից: Նրա սերն այնքան մեծ է, որ ինձ նորից ստիպեց հայտնվել այստեղ, անցյալի ու ներկայի հատման խաչմերուկում: Թեպետ անցյալի սխալներն ուղղել չես կարող, բայց ճիշտ ապագան կարող ես կառուցել հենց այս վայրկյանից իսկ սկսելով, որպեսզի մահվան մահճում, երբ աչքերդ հավիտյան փակելիս լինես, չզղջաս այն ամենի համար, որ կարող էիր անել, բայց չարեցիր, հապաղեցիր, ուժ չգտար պայքարելու, հաղթանակը սեփական ձեռքում պահելու համար»:
Հյուրը փակեց աչքերը:
—Շնորհակալ եմ, Տեր, որ մեկ անգամ ևս հնարավորություն տվեցիր, — շշնջաց նա:
Մեծահասակ կինն այդ պահին ներս մտավ՝ սկուտեղը ձեռքին:
Հյուրը մեկ շնչով դատարկեց բաժակը' ասես ներքին կրակը մարելու համար:
—Անչափ շնորհակալ եմ Ձեզ: Դուք չգիտեք անգամ, թե որքան օգնեցիք ինձ: Ես կգամ վաղը և համոզված եմ, որ…
Վերջին բառերն արտասանել չկարողացավ: Ուզում էր ասել, որ Նանեն չի վաճառի տունը, բայց դրա մասին ասել Նանեի մորաքրոջը, ով ոչինչ չգիտեր իր մասին, այդքան էլ ճիշտ չէր լինի:
—Որ ես կգնեմ տունը,—շարունակեց նա:
—Շատ լավ կլինի, երիտասարդ, — ժպտաց կինը, — չնայած դժվար կլինի բաժանվել այս գեղեցիկ առանձնատնից, սակայն քրոջս աղջիկը վճռական է տրամադրված և ես չկարողացա համոզել նրան, որպեսզի չվաճառի: Նրա որոշումների դեմ դժվար է լինում դիմակայել…
«Եթե միայն իմանայիք, թե որքան լավ եմ հասկանում Ձեզ»,— մտքում ասաց հյուրն ու շարունակեց.
—Ես կգամ վաղը, ու գուցե հնարավոր լինի չվաճառե՞լ,—ծիծաղելով շարունակեց նա և ուղղվեց դեպի դուռը:
—Ուրեմն մինչ վաղը, — պատասխանեց կինը:
Երբ դուրս եկավ տանից, նրան թվաց, որ գարունը մի նոր ու ավելի շքեղ գույներով զգեստ է հագել, կյանքն այնքան պայծառ է դարձել այս րոպեների ընթացքում, որ կուրանալ կարելի է:
Բավականին հեռանալով տանից' նա տարածեց ձեռքերն ու ամբողջ շնչով գարնան ջերմ ու ծաղիկների բույրով հագեցած օդը ներշնչեց:
—Ես նորից գտա նրան ու էլ չեմ կորցնի: Անցյալի մեկ գարունն իմ հոգում:
Գրեթե բարձրաձայն գոչեց նա ու շարժվեց ծաղկած ծառերի ուղությամբ՝ «անցյալի մեկ գարունն իմ հոգում» բառերն անընդմեջ կրկնելով:
