Վերջին մի քանի տարիների ընթացքում հայաստանաբնակ հայերիս հարաբերություններում ավելի մեծ տեղ են զբաղեցնում ինքնանույնականացման ոչ թե ազգային, այլ էթնիկական չափանիշները՝ կլանայինը, ընկերայինը (մարդկանց փոքր խմբին պատկանելը, ոչ թե՝ ազգին), ինչպես նաև էթնիկական մշակույթի այլ դրսևորումներ՝ ժողովրդական լեզվին, երգ ու պարին, ավանդույթներին ավելի մեծ տեղ տալու տեսքով: Այո, այդ լեզուն, երգն ու պարը հայկական են, բայց ազգային չեն, այլ ժողովրդական, կամ էթնիկական:

Ազգայինը քաղաքական է: Ժողովուրդը ազգ է դառնում այն ժամանակ, երբ համախմբվում է ոչ թե միասնական մշակույթի ու լեզվի կամ պատմության ու ավանդույթների շուրջ, այլ՝ հանուն ընդհանուր ապագայի: Սա շատ կարևոր է և սա է մեզ պակասում՝ ընդհանուր ապագայի գիտակցումը: Մենք ստիպված ենք ՄԻԱՍԻՆ ինչ-որ բաներ որոշել ՄԵՐ վաղվա օրվա վերաբերյալ ոչ թե այն պատճառով, որ մենք ընդհանուր պատմություն ունենք, այլ առաջին հերթին այն պատճառով, որ ՄԵՆՔ ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԱՊԱԳԱ ՈՒՆԵՆՔ: Իսկ եթե գտնում ենք, որ չունենք ընդհանուր ապագա, ուրեմն՝ չկա այդ ՄԵՆՔ-ը:

Մենք-ի փոխարեն կան Մերոնք (ազգի փոխարեն՝ ընտանեկանը, ընկերայինը, կլանայինը, համայնքայինը):
Քանի որ ընդհանուր ապագայի կառուցումը քաղաքական նախագիծ է և իրականացվում է քաղաքական միջոցներով, ապա պարզ է, որ ազգը մարդկանց՝ քաղաքական նպատակների շուրջ համախմբման արդյունքն է: Եվ դրանց իրականացման համար ստեղծվում է և կա պետություն: Մինչև դա կան ընդհանուր մշակույթ, լեզու և պատմություն, այն է՝ ժողովուրդ կամ էթնոս:

Վերջին շրջանում մեզանում ակտիվացել են հենց էթնիկական զգացումը և էթնիկական ինքնանույնացումը՝ կապված պատմության և մշակույթի հետ, բայց ոչ ազգային զգացումը՝ կապված ապագայի հետ:

90ականների սկզբին ընդհանուր ապագայի այդ զգացումն էր և գիտակցումն էր, որ ցույց տվեցին համախմբման իրենց հզոր ներուժը: Այժմ դա չկա, փոխարենը կա կլանայինը և ընկերայինը, ոչ թե քաղաքականն ու իրավականը: Իսկ սա նշանակում է, որ ազգային ինքնությունից մեկ քայլ ետ ենք կատարել դեպի էթնիկական, ժողովրդական ինքնություն:

Ամենատխուր եզրակացությունն այն է, որ ազգայինը, փաստորեն, մեզ չապրեցրեց:

Մովսես Դեմիրճյան