Գրիգոր Զոհրապը հայ գրականությունում հայտնի է որպես նովելիստ: Նա գրել է նաև բանաստեղծություններ և ունի մի անավարտ վեպ: Սակայն այս հոդվածի շրջանակում կանդրադառնամ նրա հեղինակած նովելներին, կփորձեմ վերլուծել դրանք:
Նախ ասեմ, որ հինգ-վեց նովել կարդալուց հետո կարծեցի, թե բոլոր նովելները իրար նման են: Բայց մի քիչ վերլուծության, համեմատության միջոցով հասկացա, որ հեչ էլ նման չեն:
Նովելներն իրար նմանեցնելու պատճառը, երևի այն է, որ կարդացածս նովելների հերոսները հասարակության կողմից ոչ բարոյական համարվող կանայք էին: Կմտածեք՝ «ուրեմն իրար նման են», իսկ իրականում… Զոհրապը միշտ տարբեր իրավիճակ ու լուծումներ է առաջարկում:
Դիտարկենք «Փոստալի» օրինակը: Նախ նշեմ, որ բառը արևմտահայերենից թարգմանաբար նշանակում է անբարոյական կին: Ո՞վ էր փոստալը: Նա մի ամուսնացած գյուղացի կին էր, ով եկել էր քաղաք՝ աղախին աշխատելու, և ով հղիացավ իր «տերերի» տղայից: Ուրեմն ի՞նչ, փոստա՞լ էր: Իհարկե: Վռնդեցին:
Փոստալը՝ Տիգրանուհին, ոչ մի վայրկյան չտրտնջաց: Երեխայի համար արեց ամեն հնարավորը անգամ նրա մահից հետո (փոքր հասակում երեխան հիվանդացավ ու մահացավ): Ուրիշի տանն էր սպասուհի աշխատում, ու իր ստացած ողջ գումարը ծախսում էր երեխայի, իսկ հետո նրա գերեզմանը սարքելու համար:
Ուրեմն ո՞վ էր փոստալը: Նա՞, ով պահում է իր երեխային ու ոչինչ չի ուզում մյուսներից, թե՞ նա, ով բամբասում է այդ կնոջ ետևից «խնդրելով» հասարակությունից իր տղային անմեղ, իսկ Տիգրանուհուն փոստալ կոչել:
Մյուսը «Մագդաղինե» վերնագրված նովելն է: Անունը հավանաբար Աստվածաշնչից է վերցված:
Սա ծնողներ չուներ: Ուներ միայն տատ, փոքր քույր և եղբայր: Ինքը տառաճանաչ չէր, բայց քրոջն ու եղբորը դպրոց էր տվել, որովհետև գիտեր, որ կարևոր է գիտելիքը:
Իր այդ հարազատներին պահում էր՝ վաճառելով իր մարմինը: Այո, հասարակությունը անբարոյական է համարում նրան: Սակայն նա բոլոր հավատացյալներից ամենալավը գիտեր եկեղեցական ծեսերի օրերը, պատարագներին միշտ ներկա էր: Պատարագի վերջին հաղորդությանը չէր մասնակցում՝ գիտենալով, որ տուն հասնելուն պես մեղք պիտի գործի:
Մի օր մեռավ: Մահվանից հետո, բացի հարազատներից, ոչ ոք չհիշեց նրա մասին: Պարզ է, որ նրա արարքները քարկոծվում էին ու չէին ընդունվում: Բայց Զոհրապի ասածն այլ է այստեղ: Մոտավորապես Աստվածաշնչի Մագդաղինեի ձևապերումը. «Թող առաջինը քար նետի նա, ով ոչ մի մեղք չի գործել»:
Այլ իմաստներ ունեն «Ռեհանը», «Զաբուղոն», որոնք, ի դեպ, Զոհրապի նովելներից ինձ ամենաշատն են դուր գալիս: Ենթատեքստը, կամ ավելի ճիշտ կլինի ասել՝ հասկացածս, ասել ափսոսում եմ: Ուզում եմ, որ ինքներդ կարդաք:
Հա, մեկ էլ Զոհրապի լեզվի ու ոճի մասին:
Գրելաոճը հետաքրքիր է, տարբերվող, խոսքը, այս ժամանակաշրջանում ապրող երիտասարդի համար՝ անհասնալի, հասկանալու համար ջանք պահանջող:
Մեկ-մեկ տեքստը երկարում է, ինչը չի կարող վկայել նրա պակաս տաղանդավոր լինելու մասին: Թե չէ Մարկեսը, Բալզակն ու ասենք՝ Բյոլը, նյութը երկարացնելու վարպետներ, հանրահայտ անտաղանդներ պիտի համարվեին: Իսկ հանճարեղը Հեմիգուեյը կլիներ, կամ Սարոյանը: Չշեղվենք:
Հաճախ ավելորդ համարվող նկարագրությունը ճիշտ ու ճիշտ ներկայացնում է տվյալ շրջանի գյուղական/քաղաքային կյանքի մանրամասնությունները: Այս առումով նկարագրություններն էլ պետքական ու արժեքավոր են:
Եզրակացություն չկա:
Ինձ համար Զոհրապը կարող է հայ տաղանդավոր գրողների շարքում դասվել:
