ԶԱՏԻԿ
Զա­տիկ նշա­նա­կում է զա­տում, բա­ժա­նում, հե­ռա­ցում մեղ­քե­րից և իր վերջ­նա­կան ի­մաս­տով՝ վե­րա­դարձ առ Աստ­ված: Զա­տի­կը թե՛ Հին և թե՛ Նոր Կտա­կա­րան­նե­րում հա­մար­վում է մե­ծա­գույն տո­նե­րից մե­կը: Այն կապ­ված է ա­զա­տագ­րութ­յան և փրկա­գոր­ծութ­յան պատ­մա­կան զույգ ի­րո­ղութ­յուն­նե­րի հետ:
Ա­ռա­ջի­նը Հին Կտա­կա­րա­նի այն դրվագն է, երբ հրեա­նե­րը, Աստ­ծո խնա­մա­ծութ­յամբ և Մով­սե­սի ա­ռաջ­նոր­դութ­յամբ անց­նե­լով Կար­միր ծո­վը, փրկվե­ցին ե­գիպ­տա­կան գե­րութ­յու­նից: Ե­գիպ­տա­կան գե­րութ­յու­նից ձեր­բա­զատ­վե­լը խորհր­դան­շում էր մեղ­քի և մահ­վան երկ­րից դուրս գա­լը, զատ­վե­լը և դե­պի Ա­վետ­յաց եր­կիր ճա­նա­պարհ­վե­լը:
Երկ­րոր­դը Քրիս­տո­սի Հա­րութ­յունն է: Աստ­ծո Որ­դին՝ իբ­րև Գառն Աստ­ծո, Իր ար­յու­նը թա­փեց մե­ղա­վոր մարդ­կութ­յան հա­մար, խաչ­վեց և եր­րորդ օ­րը հա­րութ­յուն ա­ռավ մե­ռել­նե­րից, որ­պես­զի բո­լոր Ի­րեն հա­վա­տա­ցող­նե­րին սրբե­լով մեղ­քե­րից՝ ար­ժա­նի դարձ­նի հա­վի­տե­նա­կան կյան­քին:
Ե­գիպ­տո­սից Իս­րա­յե­լի դուրս գա­լը խորհր­դան­շում է մարմ­նա­վոր գե­րութ­յու­նից ա­զատ­վե­լը, իսկ այժմ Քրիս­տո­սի հա­րութ­յան զո­րութ­յամբ մարդ­կութ­յու­նը' Նոր Իս­րա­յե­լը, փրկվում է մեղ­քի և մահ­վան տի­րա­կա­լութ­յու­նից' խա­վա­րից դառ­նա­լով դե­պի աստ­վա­ծա­յին լույ­սը, հա­վատն ու հա­վի­տե­նա­կան կյան­քը:
Այս­պի­սով՝ Հին Կտա­կա­րա­նի զատ­կա­կան գա­ռը օ­րի­նակն է Հի­սուս Քրիս­տո­սի:
«Ա­հա Գառն Աստ­ծո, որ վերց­նում է աշ­խար­հի մեղ­քը» (Հովհ. 1. 29): Հով­հան­նես Մկրտչի այս մար­գա­րեութ­յու­նը, թե Հի­սու­ս պի­տի քան­դեր մեղ­քի կա­պանք­նե­րը, կան­խա­տե­սում էր դժոխ­քի ու մահ­վան պար­տութ­յունը:
ՀԱՐՈՒԹՅԱՆ ԽՈՐՀՈՒՐԴԸ
ՄԵԶ ՀԱՄԱՐ

Ին­չո՞ւ եք ող­ջին մե­ռել­նե­րի մեջ փնտրում:
Այս­տեղ չէ, այլ հա­րութ­յուն ա­ռավ»:
(Ղուկ. 24. 4-9)
Այսպիսի քաղցր բառեր արտաբերելով հրեշտակները դիմավորեցին այն կանանց, ովքեր վաղ առավոտ եկել էի Հիսուսի գերեզման: Այսպես են հնչում հրեշտահային ձայները նաև 2000 տարի անցնելուց հետո, որպես Աստվածային հաղթության և հույսի արձագանք:
Այո Քրիստոս Հարություն առավ: Ինչպես մրրիկից հետո արեգակի լույսը, որ թռչուններին քաջալերում է երգելու և կարկուտով ջարդված ծաղիկներին կենդանություն է տալիս, այնպես էլ այս բառերը փոխում մարդու կյանքի ամբողջ խորհուրդը՝ լցնելով հաղթանակի հույսով: Այլևս մենք կարող ենք համարձակ հոգով և երջանիկ սրտով քայլել այս աշխարհի ժամանակավոր ճանապարհով. ճանապարհ, որի վերջում անմահությունն է, որտեղ մահը այլևս չի սարսափեցնի մեզ, քանզի Քրիստոս Իր Հարությամբ հաղթեց մահվանը, որի մասին բացականչում է Պողոս առաքյալը. «Ո՞ւր է, մա՛հ, քո հաղ­թութ­յու­նը, ո՞ւր է, դժո՛խք, քո խայ­թո­ցը» (Ա Կորնթ. 15. 55):
Աստ­ծո Որ­դու՝ Խա­չի վրա մահ­վամբ և Հա­րութ­յամբ մենք վերս­տին հա­վի­տե­նա­կան կյանք ու­նե­նա­լու ար­ժա­նա­ցանք. «Ես եմ հա­րութ­յու­նը և կյան­քը. ով հա­վա­տում է Ինձ, թե­կուզ մեռ­նի, կապ­րի» (Հովհ. 11. 25):
Փրկիչն Իր Հա­րութ­յամբ հաս­տատ­եց կյան­քի ու ան­մա­հութ­յան գա­ղա­փա­րը և մենք Քրիս­տո­սին ըն­դու­նելով որ­պես Փրկիչ և Տեր, պի­տի հա­րութ­յուն առ­նենք' Նրա հետ հա­վի­տե­նա­պես թա­գա­վո­րե­լու«Ինչ­պես Ա­դա­մով բո­լո­րը մեռ­նում են, նույն­պես և Քրիս­տո­սով ա­մեն­քը պի­տի կեն­դա­նա­նան»(Ա Կորնթ. 15. 22):
ԿԱՐՄ­ՐԱ­ՆԵՐԿ ՀԱՎ­ԿԻԹ
Հա­յաս­տան­յայց Ա­ռա­քե­լա­կան Սուրբ Ե­կե­ղե­ցու հո­գևոր սո­վո­րույթ­նե­րից է Սուրբ Հա­րութ­յան տո­նի նա­խօ­րեին ձու ներ­կե­լը և միմ­յանց կարմ­րա­ներկ հավ­կիթ նվի­րե­լը£
Նախ տես­նենք, թե ի՞նչ է խորհր­դան­շում ձուն:
Տա­կա­վին նա­խաք­րիս­տո­նեա­կան շրջա­նում ձուն ե­ղել է բնութ­յան վե­րա­զար­թոն­քի, կյան­քի ու ար­գա­սա­վո­րութ­յան խորհր­դան­շան, ուս­տի և նե­րառ­վել է ե­կե­ղե­ցա­կան ա­վան­դութ­յան մեջ և քրիս­տո­նեա­կան բո­լոր ժա­մա­նակ­նե­րի հա­մար դար­ձել հա­րութ­յան և հա­վի­տե­նա­կան կյան­քի խորհր­դան­շան:
Այս­պես, ձուն խորհր­դա­նիշն է այն վի­մա­փոր գե­րեզ­մա­նի, որ­տե­ղից մար­դե­ղաց­յալ Աստ­վա­ծոր­դին հրա­շա­փա­ռա­պես հա­րութ­յուն ա­ռավ, իսկ ըստ Սուրբ Գրի­գոր Տա­թևա­ցու՝ ձուն «ողջ աշ­խար­հի օ­րի­նակն է, և ինչ­պես որ ի­մաս­տուն­ներն են ա­սում, դրսի կե­ղևը երկն­քին է նման, թա­ղան­թը՝ օ­դին, սպի­տա­կու­ցը՝ ջրին, իսկ դեղ­նուցն էլ եր­կիրն է...»£
Ձուն խորհր­դան­շում է նաև ա­դա­մոր­դու կյան­քի եր­կու վի­ճա­կը՝ երկ­րա­վորն ու երկ­նա­յի­նը© ինչ­պես ձվի ան­կեն­դան պատ­յա­նի մեջ ամ­փոփ­ված է ա­պա­գա ա­րա­րա­ծի սաղ­մը (որն ինք­նին կեն­դա­նութ­յուն է« սա­կայն ան­կա­տար և ար­տա­քին աշ­խար­հին գրե­թե ան­հա­ղորդ), նույն­պես և ա­դա­մոր­դին« թեև ի­րա­կան ու տե­սա­նե­լի այս աշ­խար­հում է ապ­րում« սա­կայն տա­կա­վին չի կա­րող թե՛ մարմ­նով և թե՛ հո­գով հա­ղոր­դակց­վել Երկ­նա­յին ար­քա­յութ­յան քաղց­րութ­յանն ու ե­րա­նութ­յա­նը (տե՛ս Ա Կորնթ. 13. 12): Երկ­րա­վոր կյան­քում մարդն ինչ­պես աստ­վա­ծա­յին ճշմար­տութ­յուն­նե­րին ու խոր­հուրդ­նե­րին, այն­պես և հան­դերձ­յալ կյան­քի քաղց­րութ­յանն ու ե­րա­նութ­յա­նը (նաև դառ­նութ­յանն ու տա­ռա­պան­քին) հա­ղոր­դա­կից է լի­նում այն­քա­նով, որ­քա­նով Տեր Աստ­ված հայտ­նել է ճա­նա­չե­լու, ի­մա­նա­լու և փրկութ­յան հաս­նե­լու հա­մար: Ինչ­պես ձվից ե­լած ա­րա­րա­ծը սկսում է ամ­բող­ջա­կան կյան­քով ապ­րել՝ իր տա­րա­տե­սակ ըն­դու­նա­կութ­յուն­ներն ու ցան­կութ­յուն­նե­րը դրսևո­րե­լով, նույն­պես և աստ­վա­ծա­հա­ճո ան­ձինք Տի­րոջ Երկ­րորդ գալստ­յամբ, ա­հեղ ու ա­նա­չառ Դա­տաս­տա­նից հե­տո, կա­տար­յալ, հա­վի­տե­նա­կան կյանք են մուտք գոր­ծե­լու և այն­տեղ, Բարձր­յալ Աստ­ծո կա­մոք« հա­վի­տե­նա­կան ու­սում­նա­ռութ­յամբ լու­սա­վոր­վե­լու են աստ­ված­գի­տութ­յամբ և նո­րոգ­ված ու փա­ռա­վոր մարմ­նով (տե՛ս Փի­լիպ. 3. 21), Ա­մե­նա­սուրբ Եր­րոր­դութ­յան կեն­դա­նա­րար ներ­կա­յութ­յամբ վա­յե­լե­լու են Երկն­քի ար­քա­յութ­յան ա­նանց ե­րա­նութ­յու­նը:
Այս­պի­սով, զատ­կա­կան ձուն նյութա­կան մի նշան է, ո­րը մեզ հի­շեց­նում է մեր «Հա­վա­տամ­քի» գլխա­վոր ու էա­կան ճշմար­տութ­յուն­նե­րից մե­կը՝ ննջեց­յալ­նե­րի հա­րութ­յու­նը, ո­րի ե­րաշ­խի­քը մե­ռել­նե­րից հա­րութ­յուն ա­ռած Տեր Հի­սուս Քրիս­տոսն է՝ ննջեց­յալ­նե­րի ա­ռա­ջին պտու­ղը (տե՛ս Ա Կորնթ. 15. 20), քան­զի «Քրիս­տո­սով ա­մեն­քը պի­տի կեն­դա­նա­նան...» (Ա Կորնթ. 15. 22):
Երկ­րորդ՝ ին­չո՞ւ ենք միմ­յանց ձու նվի­րում և ին­չո՞ւ ենք այն կար­միր գույ­նով ներ­կում:
Նախ՝ Ընդ­հան­րա­կան Սուրբ Ե­կե­ղե­ցու ա­վան­դութ­յան հա­մա­ձայն' Սուրբ Հա­րութ­յան տո­նին միմ­յանց կարմ­րա­ներկ հավ­կիթ­ներ նվի­րե­լու սո­վո­րույ­թը կապ­վում է սուրբ Մա­րիամ Մագ­դա­ղե­նա­ցու հետ: Ա­վան­դութ­յան հա­մա­ձայն՝ Քրիս­տո­սի համ­բար­ձու­մից հե­տո նա սուրբ Ա­վե­տա­րա­նի քա­րոզ­չութ­յան նպա­տա­կով գնա­ցել է Հռոմ, ներ­կա­յա­ցել Տի­բե­րիոս կայ­սե­րը, նրան կարմ­րա­ներկ մի ձու նվի­րել' ա­վե­տե­լով «Քրիս­տոս յա­րեաւ ի մե­ռե­լոց»' սկսել է իր քա­րոզ­չութ­յու­նը: Հա­րութ­յան խորհր­դով ձու ներ­կե­լու վե­րա­բեր­յալ հե­տաքրք­րա­կան մի մեկ­նա­բա­նութ­յուն է պահ­պան­վել հա­յոց կյան­քում, ի մաս­նա­վո­րի Սյուն­յաց աշ­խար­հի Սի­սա­կան գա­վա­ռում. «...Քրիս­տո­սի չար­չա­րան­քի ժա­մա­նակ ման­րա­վա­ճառ­նե­րը փչա­ցած ձվեր էին տա­լիս ե­րե­խա­նե­րի ձեռ­քը, որ խփեն Քրիս­տո­սին, սա­կայն ձվերն ա­ռանց Քրիս­տո­սին դիպ­չե­լու հետ էին դառ­նում՝ թար­մա­ցած և կար­միր գույն ստա­ցած: Ի հի­շա­տակ այս անց­քի, ա­սում են, տնօ­րի­նել են Զատ­կին ձվեր ներ­կել»:
Երկ­րորդ՝ թեև ի սկզբա­նե Ընդ­հան­րա­կան Սուրբ Ե­կե­ղե­ցու մաս ե­ղող Ե­կե­ղե­ցի­նե­րում հավ­կիթ­նե­րը ներկ­վել են կար­միր գույ­նով, սա­կայն, դա­րե­րի հո­լո­վույ­թում, ո­րոշ Ե­կե­ղե­ցի­նե­րում խա­թար­վել է միայն կար­միր գույ­նով ներ­կե­լու հնա­վանդ սո­վո­րույ­թը և զատ­կա­կան հավ­կիթ­նե­րը դար­ձել են բազ­մա­գույն: Ցա­վով պետք է նկա­տենք, որ հայ ի­րա­կա­նութ­յան մեջ ևս գործ­նա­կա­նա­ցել է հավ­կիթ­նե­րը զա­նա­զան գույ­նե­րով ներ­կե­լու ա­վան­դույ­թը, մինչ­դեռ մեր Մայր Ե­կե­ղե­ցու ե­ռա­մեծ վար­դա­պե­տը՝ Սուրբ Գրի­գոր Տա­թևա­ցին, ի մի բե­րե­լով ի­մաս­տուն վար­դա­պետ­նե­րի վկա­յութ­յուն­նե­րը, ա­վան­դում է հավ­կիթ­նե­րը ներ­կել միայն ու միայն կար­միր գույ­նով, ո­րով­հե­տև «կար­միր ներ­կը խորհր­դան­շում է, որ այս աշ­խար­հը Քրիս­տո­սի ար­յամբ գնվեց». Քրիս­տոս Աստ­ված Իր մահ­վամբ խոր­տա­կեց մեր պար­տա­մուր­հա­կի զո­րութ­յու­նը և այն խա­չա­փայ­տին գա­մեց (տե՛ս Կո­ղոս. 2.14), իսկ Իր լույս հա­րութ­յամբ հաղ­թեց մեղ­քին ու մահ­վա­նը և մեզ սա­տա­նա­յից փրկագ­նե­լով՝ ան­մա­հութ­յուն ու ա­նա­պա­կա­նութ­յուն պար­գևեց և Երկն­քի Ար­քա­յութ­յան ժա­ռան­գորդ դարձ­րեց: Գող­գո­թա­յում մեր Տեր Հի­սուս Քրիս­տոսն Իր սուրբ և ա­նա­պա­կան ար­յան հեղ­մամբ ողջ ա­րար­չա­գոր­ծութ­յու­նը՝ աստ­վա­ծա­յին տնտե­սութ­յու­նը, նո­րո­գեց, ուս­տի և մենք, կար­միր հավ­կի­թը մեր ձեռ­քե­րի մեջ առ­նե­լով, հայտ­նա­պես մեր փրկութ­յունն ենք ազ­դա­րա­րում: Հե­տևա­պես, ա­մե­նևին խրա­խու­սե­լի չէ, որ հա­վա­տաց­յալ հա­յոր­դի­նե­րը հա­րութ­յան, նո­րո­գութ­յան և մշտնջե­նա­կան կյան­քի ա­ռար­կա­յա­կան խորհր­դա­նիշ դար­ձած զատ­կա­կան հավ­կիթ­նե­րը հե­թա­նո­սա­բար այլ գույ­նե­րով ներ­կեն£ Արդ, հա­վա­տա­րի՛մ մնանք մեր հայ­րե­րի ա­վան­դույ­թին և զատ­կա­կան հավ­կիթ­նե­րը ներ­կենք մի­միայն կար­միր գույ­նով:
Վեր­ջում հարկ ենք հա­մա­րում նկա­տել, որ մեր ժո­ղովր­դի կեն­ցա­ղում ևս մի սո­վո­րույթ է ընդ­հան­րա­ցել« որն ան­հար­կի է ու ա­նըն­դու­նե­լի. ե­թե ըն­տա­նի­քում մին­չև Սուրբ Զա­տիկ ո­րևէ մե­կը մա­հա­նում է, ա­պա այդ տա­նը ձու չի ներկ­վում, իսկ օ­ջա­խի ան­դամ­ներն էլ չեն մաս­նակ­ցում Տի­րոջ Սուրբ Հա­րութ­յան հո­գե­նո­րոգ ու­րա­խութ­յուն­նե­րին (հի­րա­վի, սա ոչ թե հան­գուց­յա­լի նկատ­մամբ հար­գան­քի ար­տա­հայ­տութ­յուն է« այլ ան­գի­տութ­յան հե­տևանք): Մինչ­դեռ, քա­նի որ ձուն հա­րութ­յան« նո­րո­գութ­յան ու կյան­քի հա­վեր­ժութ­յան խորհր­դան­շան է« ա­ռա­վե­լա­բար պի­տի ներկ­վի հենց հա­րա­զա­տին հու­ղար­կա­վո­րած ըն­տա­նի­քում՝ ի նշան ննջեց­յա­լի հո­գու ան­մա­հութ­յան և այն բա­րի հույ­սի, որ հա­րուց­յալ Փրկչի ո­ղոր­մութ­յամբ ու գթութ­յամբ ի­րենց ար­յու­նա­կից բա­րե­կա­մը ևս հա­րութ­յուն է առ­նե­լու և ար­ժա­նա­նա­լու ար­դար­նե­րի հա­տուց­մա­նը:
ՔՐԻՍՏՈՍ ՀԱՐՅԱՎ Ի ՄԵՌԵԼՈՑ
ՕՐՀՆՅԱԼ Է ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆԸ ՔՐԻՍՏՈՍԻ

Խաչիկ Եղոյան